Uzależnienie od alkoholu a przemoc i agresja

Nie można  jednoznacznie powiedzieć, że alkohol wywołuje agresję lub jest przyczyną przemocy, jednak agresywne zachowania u osób nadużywających alkoholu są dość powszechne. Alkohol działa szybko, skutki obecności alkoholu w organizmie pojawiają się zaledwie po 10 minutach od wypicia pierwszej dawki. Spożyty alkohol może wywoływać agresywne zachowania ze względu na zmiany zachodzące w pracy mózgu. Badania naukowe wykazały, że spożycie alkoholu, zwłaszcza długotrwałe, przyczynia się do zmian funkcjonalnych w obrębie kory przedczołowej mózgu. Obszar ten jest kluczowy w kontroli impulsów stanów emocjonalnych, a także przewidywaniu konsekwencji swoich zachowań. Zatem pijana osoba nie jest w stanie racjonalnie ocenić sytuację, nie umie kontrolować swojego zachowania i ma problemy z przestrzeganiem ogólnie przyjętych zasad społecznych.  Zmiany w obrębie kory przedczołowej mogą być wytłumaczeniem występowania agresji po alkoholu u wieloletnich alkoholików. Wśród pozostałych przyczyn agresji po alkoholu wymienia się osobowość dyssocjalną, a także picie w otoczeniu, które toleruje czy nawet gloryfikuje rozwiązywanie problemów za pomocą przemocy. Wyzwolenie agresji po spożyciu alkoholu posiada również uzasadniony naukowo związek z  gospodarka hormonalną.

Serotonina: po wypiciu alkoholu może występować obniżony poziom serotoniny, która jest neuroprzekaźnikiem działającym w mózgu. Jest ona inhibitorem zachowania, a jej obniżona aktywność powoduje zwiększenie pobudliwości i drażliwości. Powoduje to problemy z utrzymaniem samokontroli i upośledza proces podejmowania decyzji.

Testosteron:  odpowiada za rozwój pierwszo- i drugorzędowych męskich cech płciowych. Jego wysoki poziom w organizmie może prowadzić do większych skłonności w kierunku agresji po wypiciu alkoholu.

Ataki agresji po spożyciu alkoholu mogą występować z różnych powodów, ale zazwyczaj są spowodowane upośledzeniem aktywności w częściach mózgu odpowiedzialnych za kontrolę. Do głównych powodów agresywnych zachowań należy zaliczyć:

• zmniejszenie kontroli poznawczej – alkohol obniża zdolność umysłu do kontroli impulsów. W sytuacjach stresowych prowadzi to do agresji, ponieważ osoba pijąca ma mniejszą kontrolę nad swoim zachowaniem.
• wzrost pewności siebie – u wielu osób alkohol powoduje zwiększenie pewności siebie i zmniejszenie obaw przed konsekwencjami swoich postępowań. Podejmowane decyzje są dalekie od logicznego myślenia i mogą prowadzić do ataków agresji, których normalnie by unikano.
• zaburzenia w postrzeganiu sygnałów społecznych – prowadzi to do błędnych ocen intencji innych osób. Osoba pod wpływem alkoholu może  dostrzegać niebezpieczeństwo lub czuć zazdrość w zupełnie nieuzasadnionych sytuacjach, co kończy się wybuchem agresji.
• zwiększenie emocjonalnej reaktywności – alkohol może wzmacniać emocjonalne reakcje na frustracje lub prowokacje. Pijany przestaje logicznie myśleć, przez co nie umie kontrolować swojego zachowania i staje się bardziej skłonny do agresywnych reakcji.
• efekt zamkniętego umysłu – w związku ze spożyciem alkoholu chory przyjmuje za słuszny jedynie swój punkt widzenia i nie jest w stanie zrozumieć innych perspektyw. Próby wytłumaczenia mu czegokolwiek mogą wywołać agresje.

Badania wykazały, że agresywne zachowania po wypiciu alkoholu występują zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet oraz dotyczą nie  tylko osób uzależnionych od alkoholu, ale również takich, które nie piją nałogowo, a także u osób, które normalnie nie wykazują skłonności do popadania w gniew. Najczęściej jednak impulsywne zachowania po alkoholu podejmują osoby, które nie są w stanie przewidzieć konsekwencji swoich czynów. Agresywne zachowanie czy gwałtowne zmiany nastrojów zazwyczaj w takich sytuacjach nie są zamierzone. Wynikają z wewnętrznych pobudek, na które osoba będąca pod wpływem alkoholu często nie ma większego wpływu.

Jak to się dzieje, że ktoś, biski, kochany,  na kim bardzo nam zależy, będąc pod wpływem alkoholu, dopuszcza się zachowań przemocowych, które krzywdzą i ranią?

Dla wielu osób stan nietrzeźwości staje się usprawiedliwieniem dla działań, które są łamaniem prawa, norm i wartości („Gdybym był trzeźwy, nigdy bym tego nie zrobił”, „Ja taki nie jestem, to alkohol tak na mnie wpływa, że tracę panowanie nad sobą”). Sprzyja to negowaniu własnej odpowiedzialności za swoje zachowanie i przeniesieniu jej na substancję chemiczną, jaką jest alkohol. Dodatkowo, osoby, które są pod wpływem alkoholu, mogą mieć zaburzenia kontroli swojego zachowania i emocji. Może się to przejawiać często nieuzasadnionym przekonaniem o słuszności swoich poglądów, o niepodważalności swojej opinii, o konieczności podporządkowania się innych osób i bezwarunkowego przyjęcia przez nie pomysłów, rozwiązań i decyzji osoby będącej pod wpływem alkoholu. Może także objawiać się podejmowaniem działań, których nie dopuściłaby się ta osoba w stanie trzeźwości i trudnościami w zatrzymaniu tych zachowań (wyzwiska, bicie), aż do rozładowania napięcia. Ponadto osoba, która jest pod wpływem alkoholu, może mieć także trudności z analizą sytuacji, w jakiej się znajduje, może mieć kłopoty z rozpoznaniem własnych i cudzych stanów emocjonalnych, z właściwą interpretacją tego, co mówi i robi druga osoba, jakie są jej intencje itp. (są to tzw. zaburzenia poznawcze). Brak zgody, podporządkowania się i jednomyślności np. ze strony członków rodziny jest często odbierany jako prowokacja, co może skutkować agresją i przemocą. Potem to „sprowokowanie” przez drugą osobę staje się kolejnym usprawiedliwieniem dla własnych niewłaściwych i nieakceptowanych przez innych zachowań.

Agresja po spożyciu alkoholu przejawia się w różnych formach, a jedną z najbardziej intensywnych jest tzw. furia alkoholowa. Furia po alkoholu jest ekstremalną formą agresji i wynika z upośledzonego mechanizmu samokontroli oraz zdolności do przemyślenia konsekwencji swoich postępowań. Nadużywanie alkoholu prowadzi do zaburzenia osobowości w efekcie osoba będąca pod jego wpływem może reagować wybuchami gniewu w odpowiedzi na drobne lub zwykłe sytuacje. W wyniku napadu furii alkoholowej pojawia się agresja słowna, fizyczna, intensywna wściekłość. Do charakterystycznych objawów zaliczyć należy też: paranoję i podejrzliwość, destrukcję, nadwrażliwość i autoagresję.

Alkohol może prowadzić również do pewnego rodzaju bezwzględnej otwartości. W trakcie upojenia może dochodzić do wyrażania opinii i emocji, które już wcześniej nosiliśmy w sobie, ale które były ukrywane ze względu na obawę przed krytyką lub dezaprobatą ze strony innych. Alkohol zatem nie tworzy nowych negatywnych nastawień, lecz może zniekształcać nasze osądy i powodować, że stajemy się bardziej otwarci na dzielenie się nimi, często bez filtrowania ich przez pryzmat społecznych konwenansów.

Zarówno spożycie alkoholu, jak i agresja oraz przemoc są powszechnymi zjawiskami w naszym społeczeństwie, a pomiędzy nimi zachodzi wiele związków. Czy istnieją jakieś środki zaradcze? Czy można przeciwdziałać tym problemom ? Niestety, nie jest to proste, a jedynym sposobem jest terapia. Leczenie alkoholizmu jest czasochłonne, wymaga ogromnego zaangażowania i wsparcia osoby uzależnionej. Pierwszym krokiem powinno być przekonanie osoby uzależnionej  do uczestnictwa w terapii. W procesie zdrowienia u osób mających skłonności agresywne bardzo pomocna może być metoda TZA czyli Trening zastępowania agresji, który uczy zredukowania zachowań agresywnych i przemocowych, poprawy  jakości komunikacji interpersonalnej i naprawy wzajemnych relacji rodzinnych, zawodowych i koleżeńskich. Dzięki tej metodzie osoby uczestniczące w zajęciach nabywają wiedzy na temat skutecznego radzenia sobie ze złością i agresją własną oraz innych poprzez wzrost samoświadomości i samokontroli. Obie formy terapii prowadzone są w SP ZOZ Ośrodek Terapii Uzależnień i Współuzależnień w Szczecinie przy ul. Ostrowskiej 7.

 

Bibliografia

1. „Agresja. Zjawisko, skutki, zapobieganie”, Bronisław Siemieniecki, Lidia Wiśniewska-Nogaj, Wioletta Kwiatkowska, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2020,
2. „Alkoholizm i jego następstwa”. Krystyna Zambrzycka, Katarzyna Krystyna Snarska, Cecylia Dolińska, Monika Chorąży, https://ppm.umb.edu.pl/,
3. „Alkoholizm i nadużywanie alkoholu: powszechny problem społeczny i zdrowotny XXI wieku”, Julia Dziukiewicz, [w:] „Problemy nauk społecznych, humanistycznych, ekonomicznych: konteksty i wyzwania”, Biblioteka Uniwersytetu Śląskiego, s. 17–26,
4. „Alkohol to zawsze ryzyko”, https://kcpu.gov.pl/wp-content/uploads/2023/01/Alkohol-to-zawsze-ryzyko-broszura.pdf,
5. „Alkoholizm jako zjawisko patologiczne zagrażające bezpieczeństwu społecznemu”, Paulina Ledwójcik, Wojskowa Akademia Techniczna, Humanum. Międzynarodowe Studia Społeczno-Humanistyczne, 31 (4) 2018,
6. „Picie alkoholu a agresja interpersonalna młodych dorosłych”, Katarzyna Kosińska-Dec, Irena Jelonkiewicz, Zakład Psychologii Klinicznej Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, Alkoholizm i Narkomania 2000, tom 13, nr 2, s. 223–233,
7. „Rodzinna tajemnica. Przemoc w rodzinach z problemem alkoholowym”, Zespół Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” Instytutu Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa 2021.